Bu gün demək olar ki, hər birimizə nüvə çamadanı ifadəsi tanışdır. Lakin bu sözün arxasında məhz nəyin durduğu heç də hər kəsə bəlli deyil. Bununla belə nüvə çamadanı ilə paralel nüvə düyməsi də işlədilir. Həm nüvə çamadanı, həm də nüvə düyməsi dövlətlərin ali baş komandanlarında olur və prezidentlik səlahiyyəti başa çatdığı zaman bir liderdən digərinə keçir.
Nüvə çamadanı (NÇ) Soyuq müharibə dönəmindən günümüzə qədər gəlib çatan azsaylı əlamətlərdən biridir. Bu, ölkənin nüvə arsenalını işə salmaq üçün şifrlərin saxlanıldığı xüsusi qurğudur. Adıçəkilən çamadan hər zaman nüvə silahı arsenalına malik ölkənin yüksək vəzifəli siyasi xadimləri və hərbi rəhbərlərinin əli altında olur. Rusiyada nüvə çamadanı vasitəsilə prezident Strateji Təyinatlı Raket Qoşunları ilə əlaqə saxlayır.
İlk dəfə NÇ-ni ABŞ-lılar düşünüb. Oxşar qurğular artıq prezident Eyzenhauerin (1953-1961) dövründə ortaya çıxıb. Adıçəkilən sistem yekun görünüşünü ABŞ prezidenti Kennedinin ölkənin nüvə arsenalının ali baş komandan kimi ona tabe olmasından şübhələndiyi Karib böhranı (SSRİ ilə ABŞ arasında sovet raketlərinin 1962-ci ilin oktyabrında Kubada yerləşdirilməsi ilə bağlı yaranan gərginlik) günlərində əldə edib. O zaman həm ABŞ hərbçiləri, həm də əhatəsindəki mülki şəxslər hərbi yola əl atmağa vadar etməyə çalışdıqlarından, Kennedi birinci olaraq SSRİ-yə nüvə zərbəsinin endirilməsi barədə əmrin onun razılığı olmadan verilə biləcəyindən, ikincisi, zərurət yaranacağı təqdirdə belə bir əmri özünün verə bilməyəcəyindən (hazırlanmış komanda məntəqəsində olmayacaq) ehtiyatlanırdı. Bu tərəddüdlər nəticəsində ABŞ-da nüvə çamadanı yarandı. O vaxtdan bəri yalnız ölkə prezidenti mövcud nüvə arsenalının istifadəsi haqqında əmr vermək iqtidarına malikdir. Nüvə çamadanı əl altında olduğu təqdirdə, hətta yataq otağından da əmr vermək mümkündür.
ABŞ-da NÇ bir o qədər çamadana bənzəmir. O, uzaqdan Amerika futbolu topuna oxşar dəri çantaya bənzəyir. ABŞ-da onu Nuclear Football, President's Emergency Satchel və ya The Button adlandırırlar.
Rusiyada NÇ tarixi 30 ildən artıqdır. O illərdə döyüş növbəsinə “Kazbek” adlı şifrələnmiş nüvə qüvvələrinin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemi qəbul edilib.
İlk növbədə raket hücumu barədə ilkin xəbərdarlıq sistemindən siqnal daxil olur, siqnal mütləq qaydada Solneçnoqorskdakı komanda məntəqəsindəki növbətçi general tərəfindən yoxlanılır. Yalnız bu yoxlanışdan sonra “Kazbek” sistemi döyüş rejiminə keçir. Bu barədə jurnalistlərə 1994-1996-cı illərdə Strateji Təyinatlı Raket Qoşunları Baş Qərargah rəisi olmuş Viktor Yesin söyləyib. Bilavasitə NÇ-də Strateji Təyinatlı Raket Qoşunları Komandanlığı və Baş Qərargah ilə əlaqə aparatı yerləşir. Sadə dildə söyləsək bu telefondur, lakin onunla informasiya səslə yox, şifrlənmiş simvollarla ötürülür, belə bir rabitəni bloka salmaq mümkün deyil.
SSRİ-də mövcud nüvə qrupunun mobil idarəetmə pultunun hazırlanması barədə 1970-ci ildə düşünülüb. O zamanlar Moskva Vaşinqton tərəfindən gözlənilmədən nüvə zərbəsi endiriləcəyindən ciddi ehtiyat edirdi. 70-ci illərdə SSRİ rəhbərliyi yalnız Strateji Təyinatlı Raket Qoşunları komanda məntəqəsinə gəldikdən sonra strateji nüvə raketlərinin buraxılışı barədə əmr verə bilərdi. Eyni zamanda Avropa ərazisində yerləşdirilən və 400 kt güclü döyüş başlıqları ilə təchiz edilən “Perşinq-2” ABŞ ballistik raketlərinin uçub gəlməsi üçün cəmi 7 dəqiqə vaxt tələb olunurdu.
NÇ Sovetlər İttifaqında Leonid Brejnev üçün hazırlanırdı, bu səbəbdən yaşlı baş katibin hər şeydən başı çıxması üçün çamadanın idarəsi maksimal dərəcədə sadələşdirilib. Bununla belə “Çeqet” Brejnevə qismət olmadı, onun ölümünə qədər sistemi düzəldə bilmədilər. Rusiya NÇ peşəkar istismarına 1983-cü ildə başlanılıb. İlk dəfə onları Baş Qərargah rəisi Nikolay Oqarkov və ölkənin müdafiə naziri Dmitri Ustinov əldə edib. Bir ildən sonra Konstantin Çernenko (1984-ci il 13 fevral -1985-ci il 10 mart tarixlərində Sov.İKP MK Baş Katibi) NÇ əldə etdi. Bununla belə sistemin bütün mümkün rejimlərdə tammiqyaslı sınağı tam sürətlə davam edirdi. Bu obrazla ilk tam işlək NÇ-yə Mixail Qorbaçov (11 mart 1985 — 24 avqust 1991 Sov.İKP MK Baş Katibi, SSRİ-nin ilk və son prezidenti) sahib oldu.
Hazırda Rusiya döyüş növbəsində 3 nüvə çamadanı var: ölkə prezidenti, müdafiə naziri və Baş Qərargah rəisində. Sözsüz ki, hər bir çamadanda nüvə düyməsi mövcuddur, onun basılması Strateji Təyinatlı Raket Qoşunları komanda məntəqələrinə siqnal (nüvə silahı tətbiqinə imkan verən xüsusi şifr) ötürür. Bununla belə raketlərin buraxılışı hər üç qurğudan komanda daxil olduqdan sonra baş verəcək. Həqiqətdə çamadanların sayı üçdən çoxdur, vaxtı-vaxtında onları yoxlayırlar, dəyişirlər və təmir edirlər.
“Çeqet” Rusiyanın nüvə arsenalından istifadə etməyə səlahiyyətli şəxslərin daimi piyada müşayəti üçün nəzərdə tutulub. Əksər hallarda onların ardınca xüsusi rabitə vasitələri ilə təchiz edilən maşın hərəkət edir. Rusiyada nüvə çantasını polkovnik-leytenant rütbəsindən aşağı olmayan zabit daşıyır. Həqiqətdə zabitin rabitə qoşunlarına aid olmasına baxmayaraq kompleks operatoru hər zaman ənənəyə uyğun olaraq Hərbi-Dəniz Donanması geyimində olur. Çamadanın özü isə artıq diqqət cəlb etməmək üçün sadə diplomat-portfel formasında hazırlanıb.
Tarixdə “Çeqet” sistemindən cəmi bir dəfə, 1995-ci il yanvarın 25-də istifadə edilib. Həmin gün Norveç sahilində yerləşən adadan dünyanın ən böyük meteoroloji raketi Black Brant XII buraxılışı həyata keçirilib. Onun uçuş trayektoriyası ABŞ-ın sualtı qayıq göyərtəsindən buraxılan qitələrarası ballistik raketi “Traydent”in trayektoriyasını xatırladıb. O, Rusiyanın raket hücumu barədə xəbərdarlıq sisteminin sıradan çıxara bilərdi. Norveç tərəfinin raketin buraxılışı barədə məlumatlandırma məktubu Xarici İşlər Nazirliyi kabinetlərində birində itib, növbəti gün isə Rusiya prezidenti Boris Yelsin hərbi müşavirləri ilə təcili əlaqə üçün nüvə çamadanından ilk dəfə istifadə etdiyini bildirib.
ABŞ nüvə çamadanı
Ağ ev sahibinin də nüvə çamadanı var. Lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi ABŞ-da bu ad “Nuclear Football” adlanır. Qara dəridən hazırlanan çanta formalı nüvə çamadanı Amerika futbolunda istifadə edilən topu xatırladır. Bu dəri çantada plastik kartlı titan qutu yerləşir. Qutu şifrli kilidlə bağlıdır. Prezident kartı çap etməklə ABŞ-ın nüvə arsenalını aktivləşdirmək üçün istifadə edilən şifri öyrənə bilər. Bundan başqa çamadanda nüvə müharibəsi başlayacağı təqdirdə prezidentin fəaliyyət qaydası barədə 30 səhifəlik təlimat yer alır. Hər şeydən əlavə orada prezident üçün əlçatan bütün gizli bunkerlər barədə informasiya saxlanılır.
ABŞ NÇ daşınması üçün silahlı qüvvələrin 4 növünün zabitləri, o cümlədən sahil mühafizə zabitlərindən istifadə edilir. Bundan əvvəl bütün nümizədlər ciddi yoxlamadan keçərək seçilir və ən yüksək məxfilik çıxışı-“Ağ yanki” əldə edir. Çamadanı daşıyan zabit şəxsi tapançayla silahlanıb və xəbərdarlıq etmədən silahından istifadə hüququna malikdir. “Top” xüsusi polad qolbaqla ABŞ zabitinin əlinə bərkidilib. Rusiyada olduğu kimi prezident dəyişdiyi zaman rəsmi andiçmə günü Ağ evin yeni sahibinə keçir. Bununla belə adıçəkilən qurğudan istifadə barədə 30 dəqiqəlik mühazirə oxunulur.
Nüvə çamadanından son dəfə istifadə
Oxucuda “Çeqetov” daşıyıcısı və komanda idarəetmə məntəqələri sıradan çıxarılarsa nə baş verər? kimi suallar yarana bilər. Bu halda Rusiyada “Perimetr” sistemi işə düşəcək. Sistem insan iştirakı olmadan fəaliyyət göstərməyə qadirdir. Qərbdə Rusiya sistemini “Dead Hand” (Ölü əl) adlandırıblar.
Qeyd etmək lazımdır ki, ikisi birlikdə 16 min nüvə başlığına sahib ABŞ və Rusiya arasında qarşılıqlı nüvə zərbələri endirilməsi ilə müşayət ediləcək istənilən miqyaslı münaqişə “Perimetr”sisteminin mövcudluğundan asılı olmayaraq bəşər faciəsinə gətirib çıxaracaq. Ekspertlərin qiymətləndirməsinə əsasən, ABŞ və Rusiya arasında qarşılıqlı nüvə zərbələri eyni zamanda 770 milyon insanın həyatına son qoyacaq. Bununla belə Yer kürəsi atmosferinə praktiki olaraq eyni zamanda 180 milyon ton qurum qalxacaq. O isə öz növbəsində planetimizin Şimal yarımkürəsinə daxil olan Günəş işığının 70%-inin, Cənub yarımkürəsinə daxil olanın 35%-inin qarşısını alacaq. “Nüvə alatoranlığı başlayacaq”, dünya 18 min il bundan əvvəlki kimi buz dövrünə qədəm qoyacaq.
Həmin zaman “dirilərin ölülərə paxıllıq etdiyi” zaman olacaq. Məhsulun 70%-i və hazırda qida rasionumuzda iştirak edən bir çox heyvanlar, o cümlədən praktiki olaraq bütün bəşəriyyət məhv olacaq. İnsanları aclıq, pandemiyalar, radioaktiv yağıntılar, yaşayış üçün yararlı ərazi darlığı təqib edəcək. Belə bir münaqişənin fəsadları ilə qarşılaşacaq dünya ölkələrinin əksəriyyəti daş dövrünə qayıdacaq. Bunları bilərək nüvə çamadanı əldə edən insanların necə böyük məsuliyyət daşımalı olduğunu daha yaxşı anlamağa başlayırsan./interaztv/
